مأمون عباسیابوعباس عبدالله بن هارون عباسی (۱۷۰-۲۱۸ق)، مشهور به مامون عباسی، هفتمین خلیفه عباسی که از سال ۱۹۸ق تا ۲۱۸ق حکومت کرد و امام رضا (علیه‌السلام) را مسموم و به شهادت رساند. ۱ - معرفی اجمالیابوعباس (ابوجعفر) عبدالله بن هارون بن مهدی مامون عباسی، هفتمین خلیفه عباسی و فرزند هارون الرشید (خلافت ۱۷۰-۱۹۳ق) از کنیزی ایرانی (بادغیسی خراسانی) بود [۱]
یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۴۴۴.
که در سال ۱۷۰ق به دنیا آمد. از کودکی به تحصیل علوم فقه، ادبیات و تاریخ پرداخت و از افرادی چون هشیم، عباد بن عوام، یوسف بن عطیه و ابومعاویه ضریر حدیث شنید. چنان‌که از او فرزندش فضل، یحیی بن اکثم، عبدالله بن طاهر، دعبل خزاعی و دیگران روایت کرده‌اند. پدرش هارون او را مامون لقب داد و به ولایت خراسان منصوب کرد. ۲ - حکومتوی پس از مرگ پدر به تحریک و تدبیر فضل بن سهل و سرداری طاهر ذوالیمینین با برادرش امین جنگید و بر او غالب شد. در سال ۱۹۵ق در مرو به خلافت خوانده شد و در سال ۱۹۸ق با او بیعت عمومی صورت گرفت. در سال ۲۰۰ق امام رضا (علیه‌السّلام) را به خراسان برد و او را به عنوان ولیعهد خود قرار داد و همزمان دختران خود ام حبیب و ام فضل را به تزویج امام رضا و امام جواد (علیهما‌السّلام) درآورد اما هنگام برگشت به بغداد امام رضا (علیه‌السّلام) را در طوس مسموم کرد. [۱۰]
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۴۴۱.
در سال ۲۱۲ق افضلیت علی (علیه‌السّلام) پس از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و همچنین مخلوق بودن قرآن را رسماً اعلام کرد و این ناشی از تمایل شدید او به مذهب معتزله بود. صفدی می‌گوید: مامون مایل به تشیع بود و مدتی متعه زنان را مجاز اعلام کرد و ترحّم بر معاویه و به نیکی یاد کردن او را ممنوع دانست. ۳ - ویژگیهابرخی او را عالم‌ترین خلفا به فقه و کلام [۱۴]
ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۲۹.
و ستاره بنی عباس در علم و حکمت دانسته‌اند. در همین راستا، خبری از امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) روایت کرده‌اند که هفتمین آنان (مقصود خلفای بنی عباس) عالم‌ترین ایشان است. [۱۶]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۳۱۱.
مامون را از مردان با اراده، صبور، صاحب رای و فهم، سیاستمدار، با هیبت و شجاع در بین عباسیان می‌دانند. دینوری می‌گوید: او از هر علمی بهره‌ای داشت. استادش، ابوهذیل علاّف بود و در خلافت خود، مجالس مناظره در موضوع ادیان و مذاهب برپا می‌کرد و کتاب اقلیدس را از روم آورد و دستور داد آن را شرح و ترجمه کنند. ذهبی او را شیعه می‌داند و می‌گوید: در ترجمه کتب عقلی تلاش زیادی کرد و بر کوه دمشق رصدخانه ساخت. فصیح و سخنران بود و بر منبر، حدیث نقل می‌کرد و روزهای سه‌شنبه را به مناظره می‌پرداخت. خطیب بغدادی می‌گوید: در میان خلفا، فقط عثمان (خلافت ۲۳-۳۵ق) و مامون حافظ قرآن بودند. با این‌حال گزارشی از شراب‌خواری و شطرنج بازی وی موجود است. ۴ - مرگاین خلیفه عباسی هنگامی که به جنگ روم می‌رفت، در محلی به نام بزندون بیمار شد و در رجب سال ۲۱۸ق درگذشت و جنازه‌اش را به طرسوس منتقل و در آنجا دفن کردند. [۲۳]
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۳، ص۴۵۵ و ۴۵۸.
۵ - تالیفاتتالیفات وی را چنین بر شمرده‌اند: رساله‌ای در نشانه‌های پیامبری، رساله‌ای درباره مناقب خلفای پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، جواب پادشاه برغر (همان بلغار یا نام گروهی از ترکان است) درباره آنچه از اسلام و توحید پرسیده بود [۲۵]
ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۲۹.
، مناظره با علمای اهل‌سنت، شرایع الدین و دیوان شعر. [۲۸]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۲، ص۳۱۰.
[۲۹]
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱، ص۲۴۴.
۶ - پانویس۷ - منبع• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۸۶-۴۸۷، برگرفته از مقاله «عبدالله مامون». رده‌های این صفحه : تاریخ خلفای عباسی | خلفای عباسی | درگذشتگان سال 218 (قمری) | فرزندان هارون الرشید
|